WAAQEFFANNAA İNANIŞI

Kısaca Waaqeffannaa

GİRİŞ

Oromo halkı, Kuşit ırkının Kuşit dilini konuşan antik bir dalından gelir. Argaa-dhageettii[1] öğretilerine göre, ataları olan Oromo, yaklaşık 6400 yıl önce Nuubiyaa’nın doğusundaki Odaa Mormor’da Gadaa sistemini oluşturdu. Burası, Afrika’nın doğusunda, açık tenli Hamitiklerden koyu tenli Nilotiklere kadar farklı fiziksel özelliklere sahip olan ve Kuşit dilini konuşan insanların yaşadığı yerdir. Oromo tabiri, bütün Oromo kabilelerini kapsar.

Biyya Oromoo adıyla bilinen Oromo toprakları, Güney Habeşistanlı Oromo halkının yüzyıllar boyunca Erdem ve Huzur içinde özgürce yaşadığı ana topraklardır. Bu topraklar Oromiyaa adıyla da bilinir; Erdem ve Huzurun toprakları. İlk Qaalluu’nun Oromo halkının atalarına bildirdiği gibi, Waaqaa bu beşik toprakları yalnızca onların atalarına değil, sonraki nesillere de vermiştir.

Waaqaa Kavramı

Oromiyaa’da üç dini inanç bulunur: Waaqeffannaa (ilk ve geleneksel din), İslamiyet ve Hristiyanlık. Birçok Oromo, geleneksel dinine İslam ya da Hristiyanlık ile paralel şekilde inanır. Oromo dininin temelinde yalnızca bir Waaqaa (Tanrı) olduğu inancı yatar. Müslüman Oromolar ve diğerleri, inandıkları üstün varlıktan bahsederken Arapçadaki ‘Rabbi’ sözcüğünü de kullanır. Geleneksel Oromo dini Waaqeffannaa’ya göre, Waaqaa’nın birçok özelliği vardır. Waaqaa diğer her şeyden daha önce gelir. Waaqaa, dünyadaki her şeyin Yaratıcısıdır (Uumaa). Waaqaa, her şeyi bilendir (Hunda beekaa). Waaqaa, sonsuz rahmet sahibidir (hundaa tolaa). Waaqaa, her şeye gücü yetendir (hunda danda’aa). Waaqaa, dhugaa’nın kaynağı ve aşığıdır (doğruluk). Waaqaa, saftır (Qulqulluu). Waaqaa’nın adaletsizliğe, suçlara, günahlara, hiçbir yanlışlığa tahammülü yoktur.

Oromo halkı hiçbir zaman oyulmuş ağaçlara, nehirlere, dağlara ya da hayvanlara tapmamıştır. Peki Waaqaa’nın Yaratıcısı kimdir? Waaqeffannaa’ya inananlar Waaqaa’nın yaratılmış bir varlık olmadığına da inanır. Onun bir atası yoktur. Onun üzerinde güç sahibi olan hiçbir şey yoktur. Oromo halkına göre Waaqaa ebedidir ve her şeyin sebebidir. Bu nedenle Oromo halkı çok eski zamandan beri monoteist üstün Tanrı kavramına sahiptir.

Waaqeffannaa Nedir?

‘Waaqeffannaa’ sözcüğü, Afaan Oromoo kökenli ‘Waaqaa’ ile ‘Anfannaa’ sözcüklerinden gelir. Tanrı ve O’nun, huzurun da kaynağı olan kanunlarına sadık olmak demektir. Bir Waaqeffataa/ttuu, bütün kalbiyle Waaqaa’ya teslim olmaya ve bu sayede hem bu dünyada hem de öbür dünyada huzura ermeye uğraşır. Waaqaa’nın iradesine teslim olmak, artık düşünmemek ya da özgür iradeden vazgeçmek demek değildir, daha çok kanunlara uyan bir yurttaş olmak demektir. Waaqaa’nın emirlerine uyan biri, Kutsal Seemaa kanunlarına saygı duyarak ve özgürlüğünü akıllıca kullanarak kendine ve başkalarına fayda sağlamış olur. Bu nedenle, Waaqeffannaa inancında yer alan Waaqaa’nın kanunlarına ve düzenine teslim olma kavramı sürekli devam eder; yaptığı işlerin nasıl sonuç vereceğine tamamen Waaqaa’nın karar verdiğini kabullenen bir Waaqeffataa/ttuu, bilgi düzeyini artırmak, kişiliğini geliştirmek ve elinden geldiğince doğru olanları yapmak için çabalar.

[1] İki Oromo sözcüğünden meydana gelir: Argaa, “görmek” anlamına gelirken dhageettii, “duyulan” anlamına gelir. Argaa-dhageettii, aklın, bilginin ve deneyimin kazanıldığı, geçmişte ve şimdi yaşanan olaylara işaret eder. Argaa, geçmişte görülmüş olana, şu anda görülmekte olana ve gelecekte görülecek olana işaret eder. Dhageettii ise geçmişte yaşananları duymuş olmaya ve gelecekte yaşanacakları duyacak olmaya işaret eder. Böylece bilginin, aklın ve uygarlığın kaynağı olur. Buna göre, argaa-dhageettii’ye sahip olanlar kültür, gelenek ve tarih konularında uzmandır. Onlar, farklı şeyleri gözlemliyor, ataları ve diğer bilgili insanları dinliyordur.

Waaqeffannaa inancının temelinde ailesi ve eşi olmayan Yüksek Güce, Merhametli Tanrıya ve Evrenin Yaratıcısına, yani Waaqaa’ya inanmak yatar. Waaqeffattootaa, Tanrı için Afaan Oromoo sözcüğü Waaqaa’yı tercih eder, çünkü herhangi bir put ile ilişkilendirilebilecek bir çoğul ya da dişil karşılığı ve küçültme anlamı yoktur (tanrılar, tanrıçalar ya da ‘yarı-tanrılar’ gibi). Waqaa, Merhametli ve Adildir, Her Şeyi Bilen ve Görendir, Dost ve Rehberdir; dualarımıza ve bağlılığımıza değer tek varlıktır.

Antik Waaqeffannaa dini gelişmiş durumda ve Oromo-Oromiyaa ve Diaspora topraklarında milyonlarca Waaqeffattootaa tarafından hâlâ ona inanılmaktadır. Binlerce yıl önce ortaya çıkan Waaqeffannaa, Oromo halkının dini inancı ve yaşam şeklidir. Waaqeffannaa, tek Waaqaa’ya inanmayı öğütleyen ilk büyük dindir. Waaqeffattootaa, köklerini Kuşitlere dayandırır ve Seera Waaqaa’ya sadık kalmayı sürdürürlerse Waaqaa’nın Oromo halkını korumayı vaat ettiğine inanır. İlk Galma’yı 6400 yıl önce Odaa Mormor, Abbaa Yaa’aa’da kurmuşlardır.

Waaqeffataa / Waaqeffattootaa

Waaqeffataa, Waaqeffana’ya en içten şekilde inanan ve Waaqaa’ya iman eden bir erkek ya da kadındır. Waaqeffana dininin kurallarının ışığı altında Waaqaa’ya dua eder ve onun için ibadette bulunur. Waaqeffataa, insanoğlunun faydası için Waaqeffana’nın özgeci felsefesine inanır. Waaqeffataa, Waaqeffana’nın hak ve adalet için derinden kaygılandığına ve farklı inançlardan insanların birlikte uyum içinde yaşayabilmesi, birbirlerini sevebilmesi ve birbirlerine sempati duyabilmesi adına ideal bir rehber olduğuna inanır. Waaqeffataa, Waaqaa’nın emirlerine uyan ve Seera Waaqaa (Waaqaa’nın Kanunları) ile Seera Gadaa’ya (Gadaa Kuralları) saygı duyarak kendine ve başkalarına fayda getiren kişidir. Yaptığı işlerin nasıl sonuç vereceğine tamamen Waaqaa’nın karar verdiğini kabullenen bir Waaqeffataa, bilgi düzeyini artırmak, kişiliğini geliştirmek ve elinden geldiğince doğru olanları yapmak için çabalar.

Waaqeffana’nın Temelleri

Waaqeffannaa, Waaqaa’nın Üstün Düzeninden doğan monoteist bir inanıştır. Waaqaa’ya inanmak demek, O’nun kanunlarına uymak ve bütün yaşamların kaynağının Yaratıcısı olarak bilgeliğini tanımak demektir. Waaqeffana, ruhsal, fiziksel ve insani dünyaların düzenlerini birbiriyle bağlantılı fenomenler olarak görür ve Yaratıcı Waaqaa, bu dünyaların varlığını ve amacını dengeyi gözeterek düzenler. Waaqeffannaa inancının temellerini açıklamak için aşağıdaki gibi birçok ana fikre başvurulur.

1. Waaqaa, Oromo dilindeki Üstün Varlık sözcüğüne atıfta bulunur. Waaqaa, bütün canlı ve cansız varlıkların yanı sıra maddi ve gayri maddi doğayı yaratır ve onları iyi dengelenmiş bir kozmik düzene yerleştirir. Bir Üstün Gerçeklik olan Waaqaa, İslam’a ve Hristiyanlık’a geçmelerinden önce Afrika’nın kuzeydoğusundaki uluslardan gelen birçok Kuşit aileye hizmet ediyordu.
2. Daaniyaa, Oromia’nın başkenti Finfinnee’de 2006 yılında basılıp yayınlanan yeni dini kitaptır. Ayrıca Afrika kıtasında bir ilktir ve yüksek ihtimalle bilginlik geleneklerine ait en eski kavramlara sahiptir. Daaniyaa, Waaqaa’nın bilgisini ve bilgeliğini aramak anlamına gelir. Her kitap gibi Daaniyaa da bir mesaj verme amacını taşır; Yaratıcısından bütün insanlığa çok özel bir mesaj. Daaniyaa, insan için Waaqaa’nın bilgisine ve bilgeliğine giden yolda bir kılavuzdur; yaşamın ve kendi varlığının amacını merak edenler, bu kitabın mükemmel bir kılavuz olduğunu görürler. Önceki vahiylerin üzerine kurulan bu Waaqaa mesajı, eski bilgilerin kadim gerçekliğini ve Waaqaa’nın Bilgeliğini doğrularken, yüzyıllar içinde hatalı anlaşılan ya da kafa karıştıran noktaları da açıklığa kavuşturur.
3. Seemaa, Waaqeffannaa dini kanunlarının dinamik bedenidir. “Yön” ya da “doğal evrene giden yol” anlamına gelen bu terim, kamu yaşamının ve özel yaşantının bazı kısımlarının Waaqeffannaa hukuk ilkelerine göre düzenlendiği yerlerde yasal çerçeveyi oluşturur. Seemaa terimi iki Oromo isminden, “seeraa” ve “uumaa-uumamaa” sözcüklerinden gelir. Bu sözcükler, “Kanun” ve “Yaratıcı-varlıklar” demektir. Yani bu terim doğrudan “doğal kanun” ya da “Yaratıcının-Varlığın kanunu” anlamına gelir. Doğa Kanunu, içeriğini doğanın belirlediği bir kanunun bulunduğunu ve bu kanunun her yerde geçerli olduğunu öne sürer.
4. Seebaa, Evrensel kanun ya da yalnızca insan yaşamını değil, hayvan, bitki ve mineral yaşamını da birbirine bağlayan Seera Walaabuu’dur. Büyük Seera Walaabuu olarak da bilinir; bilinen makkalaa sözcüğünden gelir. Makkalaa’lar, Waaqaa’nın bilgisinin ve bilgeliğinin yeryüzündeki ulaklarıdır. Walaabu Kanunu olan Seebaa’nın evrenselliği, Walaabuu’ya nesilden nesle değişmeden rehberlik eden en önemli Seemaa’lardan, yani Doğal Kanunlardan biridir. Beş temel Seera Walabuu bulunur: Seera Innoo, Seera Tajoo, Seera Latoo ve Seera Faanoo. Bu Walaabuu Kanunları, karmaşık ve ayrılmaz tek bir büyük evreni oluştururlar.
5. Yaayyaa Shanan, Waaqaa’nın yaratımının beş temel eylemidir. Waaqaa, öncelikle bütün hayatın kaynağı olduğunu bildiği suyu yarattı. Ardından suya HORA WOLAABUU dedi. Sonra da bütün haldeki suyu iki parçaya böldü; Bishaan Gubbaa (yukarıdaki su) ve Bishaan Goodaa (aşağıdaki su). Yukarıdaki suyu üçe böldü; su, gökyüzü ve gök cisimleri. Ardından aşağıdaki suyu ikiye böldü; dachee (yeryüzü) ve bishaan (su). Waaqaa bu beş yaratım eylemine Yaayyaa Shanaan Uumamaa, yani Yaratımın beş temeli dedi.
6. Dhugaa, hem doğruluğu hem de adaleti içeren kavramdır. Waaqeffannaa, Waaqaa’nın Dhugaa’yı sevdiğine ve insanların onu korumasını istediğine inanır. Waaqeffattootaa, bir şeyi doğrulamak istediğinde, “Dhugaa Waaqaa?” (Bu Waaqaa’nın doğrusu mudur?) diye sorar. Waaqeffattootaa, Dhugaa’nın önemini vurgulayan çeşitli atasözlerine sahiptir. Örneğin, Hinqall’atti malee, dhugan hin duutu (Doğrular zayıf düşebilir, fakat asla ölmez); Ijji dhugaan boochu, imimmaan hin dhabdu (Doğrulukla ağlayan bir gözün gözyaşı eksik olmaz); Dhugaa malee, dhugaatiin nama hin quubsu (Doğruların buyrukları insanları tatmin etmez). Aslında, doğruları konuşmayı başaramayan birinin Waaqaa’nın iradesine karşı geldiğine inanılır. Waaqaa’nın, Dhugaa’nın koruyucusu olduğuna inanılır.
7. Safuu, Waaqeffattootaa’nın kötüyle iyiyi ve yanlışla doğruyu ayırt etmek için başvurduğu etik ve ahlaki kurallardır. Safuu, insan eylemlerinde baz alınması gereken etik temelleri belirler; kişiyi doğru yöne yönlendirir; hayatın en iyi yaşanacağı yolu gösterir. Bu sayede Safuu, Waaqeffannaa inancında toplumun ahlaki ve etik kurallarını belirleyen önemli bir dini ve/veya felsefi kavram haline gelir. Waaqeffattootaa’ya göre Waaqaa’nın kanunlarını, Seemaa’yı, doğayı ve toplumu hem etik hem de ahlaki açıdan anlamak ve ona göre yaşamak gereklidir. Waaqaa’nın kanunlarına ve Nagaa’yı (barış) ve Safuu’yu korumak için Gadaa Sistemiyle oluşturdukları demokrasi toplumuna inanırlar. Bu sayede KAAWOO ya da KAAYYOO olarak bilinen tam yazgılarına ulaşırlar. Bu barış fikri ve Waaqaa’nın düzeni olan Safuu, Waaqeffannaa inancında ve politik düşüncesinde çok önemli yer tutar.
8. Horo, bu Hora Walaabuu’da yaratılmış olan ilk insandır. Waaqeffannaa öğretilerine göre, Waaqaa dünyanın üzerine inşa edileceği yeryüzü yapısını tasarladı. Bu, güneşin ve ayın doğumuyla başladı. Birinci gün, güneşin doğmasıyla başladı ve batmasıyla bitti. Waaqaa birinci günde Adulaa dedi; “ilk güneş.” Yaratımını tamamlaması Waaqaa’nın 27 gününü aldı. Bu günler, iki yeni ayın doğması ve batmasıyla geçip gitti. Yaratıcı, her on günde bir dinlenmek için üç günlüğüne ara verdi. Waaqaa, sonrasında Nama’yı (insan) yarattı ve ona Horo adını verdi.
9. Qaalluu, Waaqaa’nın ulağı ve Waaqeffannaa’nın ayin liderleridir. Ulusun, mabetleri tarihsel olarak Borana ve Barettuma Oromo topraklarıyla ilişkilendirilen iki büyük toplumsal kanadını temsil ederler. Çok uzaklardan gelen Oromo hacıları tarafından, sekiz yılda bir düzenlenen Muudaa (kutsama) ayini için şereflendirilirler. Pek çok hediye alan Qaalluu’lar, karşılık olarak kutsama yaparlar.
10. Galmaa, Waaqeffannaa dininin tapınma yeridir. Galmaa genelde bir tepede, yamaçta ya da büyük ağaçlarla çevrili bir koruda bulunur. Bu bölgelerin çoğunda artık Habeşistanlı Ortodoks Kiliseleri ya da Camiler yer alıyor. Bu ibadet alanları ayrıca ağaçların altında, büyük su yataklarının yanında ve yüksek dağların veya kayaların yamaçlarında da bulunur.

WAAQEFFATAA/TTUU (çoğulu Waaqeffattootaa), Waaqeffana’ya en içten şekilde inanan ve Waaqaa’ya iman eden bir erkek ya da kadındır. Waaqeffana dininin kurallarının ışığı altında Waaqaa’ya dua eder ve onun için ibadette bulunur. Waaqeffataa, insanoğlunun faydası için Waaqeffana’nın özgeci felsefesine inanır. Waaqeffataa, Waaqeffana’nın hak ve adalet için derinden kaygılandığına ve farklı inançlardan insanların birlikte uyum içinde yaşayabilmesi, birbirlerini sevebilmesi ve birbirlerine sempati duyabilmesi adına ideal bir rehber olduğuna inanır. Waaqeffataa, Waaqaa’nın emirlerine uyan ve Seera Waaqaa (Waaqaa’nın Kanunları) ile Seera Gadaa’ya (Gadaa Kuralları) saygı duyarak kendine ve başkalarına fayda getiren kişidir. Yaptığı işlerin nasıl sonuç vereceğine tamamen Waaqaa’nın karar verdiğini kabullenen bir Waaqeffataa, bilgi düzeyini artırmak, kişiliğini geliştirmek ve elinden geldiğince doğru olanları yapmak için çabalar.

DUA VE İBADET

Waaqeffattootaa, sabah ve akşam dualarına ek olarak, Waaqaa’nın sonsuz bilgeliğini kutlamak için gerektiğinde ibadet ve şükran ayinlerini de düzenler. Bunlar, mevsimsel durumlara göre belirlenir. Dua şekilleri ve ibadet mekanları, çok eskiden bu yana devam eden geleneksel Waaqeffannaa öğretilerine göre belirlenir.

Kişisel dualar edip yakarışlarda bulunmak, Waaqaa’nın eserlerine saygı göstermek, Irreechaa’ya (şükran ayini) katılmak, toplumsal hizmetlere gönüllü olarak katılmak vb. şeyleri Waaqaa’yı hoşnut etme niyetiyle yapan kişi, çok önemli bir ibadette bulunmuş sayılır. Waaqaa’nın, bireylere ve topluma zarar vereceği için yasakladığı şeyler de vardır; yalan söylemek, hırsızlık yapmak, ebeveynlere saygısız davranmak, evlilik dışı ilişki yaşamak, uyuşturucu ve alkol kullanmak, kumar oynamak gibi etik olmayan, yıkıcı davranışlar buna örnek gösterilebilir.

Waaqeffannaa’nın Ana İlkeleri

Waaqeffannaa, insanoğlunun ıslahı için Waaqaa’nın İradesini geliştirip yayar. Bu, Waaqeffannaa’nın Kuralları ve İlkelerini, yani Gaarummaa’ya Giden Doğru Yolu ve Gaarummaa’ya, mutluluğa ve Barışa erişmek için geçilmesi gereken Barış Yolunu temel alır. Büyük Waaqeffannaa Kuralları ve İlkeleri, onun Kutsal mesajlar baz alınarak meydana çıkan rehberlik edici değerleri, yani Waaqaa’nın ebedi Kanunları ve İlkeleri şunlardır:

1. Tek Waaqaa’ya İnanç
2. Waaqaa, Her Şey üzerinde Hak Sahibidir (Waaqni Walaabuu mara irratti aangoo olaanaa qaba.)
3. Waaqaa’nın Bilgisi ve Bilgeliği vardır
4. Qaalluu, Waaqaa’nın Ulağıdır
5. Waaqaa’nın Yarattıklarında Mana vardır
6. İnsanoğlu Yüksek Mertebededir
7. Herkes Özgür Doğar
8. Yaratılan Her Şey Waaqaa’yı Yüceltir
9. Waaqeffannaa, Waaqaa’nın Evrensel Dinidir
10. Varlıklar / Uumamaa, Waaqaa’nın Büyük Sanatının ürünleridir

Waaqeffannaa ilkelerine göre; sinsi ve küstah davranışlarda bulunan, sahtekarlık eden, dinden dönen, çevresini düşünmeden hareket eden, bencil ve aldatıcı kimselerin varlığı Waaqaa’nın Kanunlarına terstir. Bu nedenle, Waaqeffannaa inancında Gadaa Oromoo Ailelerinin dindar yaşamıyla ‘bütünleşme izni’ vermekten kaçınılır. Böyle birinin Gadaa Oromoland Cumhuriyeti’nin inançlı bir yurttaşı olduğuna kimse inanamaz. Waaqeffannaa inancında, sosyal düzensizliklerin ve Oromoların tarihleri boyunca (Seera Waaqaa ve Safu’nun ışığında durdukları zaman) içinde yaşadıkları sosyal normları bozan şeylerin kökeninde yatan sebeplerden uzak durulması öğretilir.

WAAQEFFANNAA’DA Bayramlar

Oromo halkı, hem kültürel hem de dini gelenekler uyarınca, mevsimlere ve dönemlere bağlı olarak Irreechaa, Hulluuqoo, Buttaa gibi çeşitli geçiş seremonileri düzenler.

IRREECHAA: OROMO ULUSAL ŞÜKRAN GÜNÜ

Irreechaa, Oromo ulusunun her yıl Eylül ve Ekim aylarında kutlanan Şükran Günüdür. En büyük Irreechaa kutlamaları Bishoftuu, Oromia’da bulunan Horaa Arsadii Tapınağı’nda yapılır. Beş milyondan fazla hacı, burada Waaqaa’ya (Tanrı) şükranlarını sunar. Örneğin, Oromoo Dhahaa’ya (Oromo Takvimi) göre, 2012 yılının Oromo Ulusal Şükran Günü (Irreechaa Birraa) 30 Eylül tarihindeydi. Irreechaa Birraa, yılda bir kez (birraa) düzenlenir ve hayatımızdaki önemli yerinden dolayı özel etkinliklere ya da eğlencelere sahne olur.

Bu ulusal Şükran Gününün ana teması, “İlerlemek: Oromummaa Ruhunu Yenilemek.” Amaç; Irreechaa festivallerini toplumsal geleneklerimize ve dinimize göre kutlamak, Oromo halkının kültürel ve dini sorunlarını tartışarak farkındalık oluşturup kültürü ve tarihi daha iyi anlamak, Oromo kültürünün, tarihinin ve yaşam tarzının teşvik edilmesinin yolunu açmak ve ulusal Şükran Günü Irreechaa’yı kutlamak.

Oromo halkı, Irreechaa’yı bahşettiği şeyler ve gösterdiği merhamet için Waaqaa’ya şükran sunmak adına Hora Harsadi (Harsadi Gölü), Bishoftu, Oromia’da kutlar. Irreechaa festivali her yıl Birraa’nın başlangıcında (karanlık, yağmurlu kış mevsiminden sonra gelen güneşli yeni mevsim), Oromia’da ve Diaspora Oromos’un canlı olduğu diğer yerlerde kutlanır. Irreechaa, Waaqaa’ya (Tanrı) şükran sunmanın yanında, karanlık ve yağmurlu kış mevsiminin ardından gelen yeni bereketli hasat mevsimini karşılamak için kutlanır. Irreechaa festivallerinde arkadaşlar, aileler ve akrabalar bir araya gelip neşe ve sevinç içinde kutlama yapar. Bu festivaller insanları yakınlaştırır ve sosyal bağların kurulmasını sağlar.

Dahası, Oromo halkı bu hayırlı günde yağmurlu mevsimin sonunu[2], yani atalarının Gadaa Melbaa[3] döneminde Mormor, Oromia’da ilk adımını attığı Birraa’yı kutlar. Gadaa Belbaa’nın[4] (kıtlık ve açlığın olduğu karanlık zaman) son Mormor Günü[5] olan bu hayırlı gün, Gadaa ay takvimine göre Eylül ayının son Pazar günü ya da Ekim ayının ilk Pazar günüdür ve modern Oromo halkı tarafından Ulusal Şükran Günü olarak belirlenmiştir. Bu günde Oromo yemekleri servis edilir ve çocuklar, gençler ve dans toplulukları tarafından geleneksel danslar sergilenir. Yurttaki ve dünyadaki Oromo toplulukları Ulusal Şükran Gününü her yıl kutlar.

Genel olarak, ulusal şükran günü Irreechaa kutsama ve ibadet günü olmasının yanında, halkın Habeşistanlı seçkinler gibi kolonici zihniyete sahip baskıcı rejimlerden kurtulup özgürlüğünü kazandığı günü simgeler. Kutlama yapan Oromo halkı, yıl boyu süren baskının içinde bu gün sayesinde kendini bir günlüğüne gerçekten de özgür hisseder; kolonicilerin güvenlik mekanizmaları bu özgürlük aşığı ve demokrasi yanlısı halkı hor görmeye devam etse bile. Irreechaa, Oromo özgürlük mücadelesinin zaferini de simgeler; Oromo halkı bu nedenle, Irreechi irree keenya![6] der.

WAAQEFFANNAA’DA İLİŞKİLER

Oromo halkı hem dindar hem de seküler yaşamda dost canlısıdır ve duygularını açıkça ifade eder. Oromolular birbirleriyle tokalaşarak selamlaşır ve sıcak bir şekilde sohbet eder. Ashama? (Nasılsın?), Fayyaadha? (Sağlığın yerinde mi?) ve Maatinkee akkam? (Ailen iyi mi?) gibi sorular yaygındır. Diğer kişi de, Ani fayyaadha (İyiyim), Maatiinkoos nagadha (Ailem iyi) ve Ati fayyaadha? (Ya sen iyi misin?) şeklinde cevap verir. Oromolular diğer aileleri ziyaret ettiklerinde onlara içecek ya da yiyecek bir şeyler verilir. Ziyaretçilerin kendilerine sunulanları yiyip içmesi beklenir. İnsanlar önceden haber vermeden arkadaşlarını ya da akrabalarını ziyaret edebilirler.

WAAQEFFANNAA’DA AİLE YAŞAMI

Bir evin temelinde baba soylu sülale yatar. Mahalleler ve topluluklar bu sülalelere bağlanan sosyal çevrelerdir. Bir aile reisi, karısı ve bekar oğullarıyla kızları üzerinde otorite sahibidir. Tipik bir Oromolu Waaqeffataa’nın bir karısı olur. Fakat İslam dini ve diğer kültürel etkiler sebebiyle bazı Oromo erkekleri birden çok kadınla evlenir (çok eşlilik uygulaması olarak bilinir). Oromo toplumunda boşanmak isteyenler kararından vazgeçirilir. Waaqeffannaa inancındaki kadınların Siiqqee geleneği onların erkek hakimiyetine ve baskısına karşı gelmelerini sağlar.

SONUÇ

Afrika kökenli yerel bir din olan Waaqeffannaa’ya inanan milyonlarca insan vardır. Waaqeffannaa, inananlarına kapsamlı, ikna edici ve tarihsel açıdan etkileyici cevaplar sunar. Waaqeffannaa’ya açılan kapı açıktı ve hâlâ açık; Oromo halkının yaratıcı kapasitesini geliştirecek yapıcı fikirlere ve çeşitli gelişmelere de açık kalmalıdır.

Waaqeffannaa inancı bu sayede asırlar boyunca Namummaa’yı korurken büründüğü yararlı role bürünebilir. Waaqeffannaa’nın da kuvvetli bir şekilde inandığı gibi, yerel dinlere saygı göstererek ve onların değerlerini derinden keşfederek ahlaki yargıları ve insanın şefkat duygusunu geliştirmek, bilge bir hareket olacaktır. Bu, insanlar arasındaki sosyal uyumu yeniden inşa ederek gelecekte barışa giden yolu da açabilir. Bu olgunun bir uzantısı olarak Waaqeffannaa, Waaqaa’nın bilgeliği ışığındaki kozmik düzende dişiyle eril, gençle yaşlı, ruhsalla fiziksel arasında Waaqaa’nın Kanunlarını yeniden inşa edecek bir denge kurulmazsa toplumun çökeceğine inanır.

[2] Yağmur mevsimi, Oromia’da karanlık, uyumsuz ve zorlayıcı bir zaman olarak görülür.[3] Gadaa Melbaa, 6400 yıl önce Odaa Mormor, Kuzeybatı Oromia’da kurulmuştur.[4] Gadaa Belbaa, kıtlık zamanının sonudur.[5] Mormor’un Oromo dilindeki karşılığı ayrılık, uyuşmazlık, kaostur.

Not.Bu yazıyı www.waaqeffannaa.org adresinden alıntı yaptım.